Amsterdam 750-jarig bestaan

Amsterdam wordt dit jaar, op 27 oktober om precies te zijn, 736 jaar oud. Hier moest wel jaren over worden gediscussieerd.

Het was niet altijd bekend welke datum, of zelfs welk jaartal hiervoor gebruikt moest worden. ''Het is natuurlijk geleidelijk gegaan. Er staat nergens beschreven wanneer de eerste Amsterdammer in Amsterdam kwam wonen,'' zegt André Hirs van het Stadsarchief.

Maar wat is dan de geboortedatum van de stad?

13 juni 1306 dook al eens op: de dag waarop bisschop Gwijde van Avesnes Amsterdam stadsrechten zou hebben verleend. ''Jaren geleden wilde de gemeenteraad deze datum tot de verjaardag van de stad maken. Maar het is onduidelijk of Amsterdam in 1306 werkelijk stadsrechten heeft gekregen,'' zegt Walther Schoonenberg van de Vereniging Vrienden van de Amsterdamse Binnenstad, de organisator van de feestdag.

In de zeventiende eeuw zou het originele document verloren zijn gegaan bij een brand in het stadhuis. Wat over is, is een niet gedateerde kopie van de stadsrechten. ''Historici schatten dat het document tussen 1301 en 1306 is opgesteld.''

Het oudst bekende document, dat ook nog eens in het bezit is van de stad en waarin de naam van de stad Amsterdam opduikt, is een tolprivilege, door graaf Floris V op 27 oktober 1275 in Leiden verleend. Het stuk ligt in 'de schatkamers' van het Stadsarchief. Hirs: ''Met het tolprivilege voorzag graaf Floris Amsterdamse schippers van een tolbriefje waarmee ze gratis door de Amsterdamse binnenwateren konden varen.'' En dat maakt van 27 oktober de legitieme geboortedag van de stad, vindt Schoonenberg. ''Op die dag in 1275 begon de geschiedenis van Amsterdam. Niet pas jaren later, toen de stad stadsrechten kreeg.''

Sinds 27 oktober 2010 herdenken wij jaarlijks dus eigenlijk de schriftelijke ‘geboorte’ van de stad Amsterdam. Niet het werkelijke ontstaan, want dat is nagenoeg onmogelijk.

Hoe verliepen de vorige herdenkingen eigenlijk?

Het 600-jarig bestaan

De allereerste herdenking vond plaats in het jaar 1875. Jonkheer Cornelis den Tex was burgemeester van slechts 285.000 inwoners. Een heel verschil met tegenwoordig! Nagenoeg al deze bewoners woonden binnen de Singelgracht. In het landelijke gebied buiten de Singelgracht stonden slechts enkele gebouwen, zoals het Wilhelmina Gasthuis (toen nog Buiten Gasthuis geheten), de Vondelkerk en de bierbrouwerijen De Hooiberg en De Amstel.

Amsterdam staat dan aan het begin van de Tweede Gouden Eeuw. Het Noordzeekanaal nadert zijn voltooiing, P.J.H. Cuypers is aangewezen om het Rijksmuseum te gaan bouwen en het Atheneum Illustre wordt verheven tot de Universiteit van Amsterdam.

Dit vitale Amsterdam is zich heel erg bewust van zijn grootse verleden en zal dan ook voor het eerst in de geschiedenis dit eeuwfeest niet aan zich voorbij laten gaan. In de geest van die tijd, wordt het geen volksfeest. De traditionele kermis veroorzaakt jaarlijks al ellende genoeg.

Uiteindelijk zijn er niet tot nauwelijks activiteiten, simpelweg omdat men te laat is begonnen met organiseren (!?)

Het 650-jarig bestaan

Vijftig jaar later, in 1925, is Amsterdam een stad die na een moeilijke periode weer met lef begint aan een nieuw leven. Burgemeester Willem de Vlugt zwaait de scepter over de stad. Die stad is inmiddels gegroeid naar 700.000 inwoners. De huizenbouw boekt in 1925 een nieuw record: 8400 nieuwe woningen.

Ook dit Amsterdam heeft de levenslust zijn verjaardag te vieren, maar nu uitbundiger dan een halve eeuw geleden. Vanwege het weer wordt de viering naar voren gehaald: 14 september 1925. Het wordt een algemene feestdag voor de burgerij – schoolkinderen hebben een dag vrij – en de koningin wordt verwacht. Er is een veelzijdig programma dat wordt afgesloten met een gigantisch vuurwerk op de Amstel, waar onder luid gejuich graaf Floris V in vol harnas herleeft als vurige ridder. De organisatie was deze keer op tijd en was goed. De organisatie was echter niet in handen van de gemeente, maar was in handen van het nog steeds bestaande Genootschap Amstelodamum.

Het 700-jarig bestaan

De gemeenteraad keurt ruim drie jaar voor de uiteindelijke viering, op 10 mei 1972 zonder hoofdelijke stemming het voorstel goed tot viering van het zevende eeuwfeest in 1975. De viering krijgt zelfs een thema mee: Amsterdam 700 jaar wonen-werken-spelen. Er is een heus bureau – Amsterdam 700 jaar – dat alle plannen coördineert.

Van 24 tot en met 29 juni 1975 wordt in de RAI de manifestatie ‘Mokum 700’ gehouden. In de Zuidhal worden concerten gegeven door het Concertgebouworkest, het Promenade-orkest en het Metropoolorkest. Het Nationaal Ballet geeft een aantal balletvoorstellingen. In de overige hallen zal de bezoeker zich in ver vervlogen tijden wanen. De Oosthal wordt omgetoverd in een enorme Salon de Variete met een Cafe Chantant. In de Amstelhal zal de oude Kermissfeer worden herleefd. In de Europahal zal een complete stad worden nagebouwd in de geest van het oude Amsterdam.

Er zijn een aantal manifestaties georganiseerd, waarvan wij nu nog steeds de vruchten van plukken:

·         Het Amsterdams Museum, destijds Amsterdams Historisch Museum opent een permanente tentoonstelling

·         De allereerste Sail wordt georganiseerd.

·         Verschillende publicaties waarvan we nog steeds kunnen genieten.

Het 750-jarig bestaan

Over 14 jaar, in 2025, zal het 750-jarig bestaan van de stad worden gevierd. Gezien de stijgende lijn die is ingezet vanaf 1875, zal de viering van 2025 spectaculair en een wereldstad waardig moeten worden. De gemeente kan hier, gezien eerdere (negatieve) ervaringen niet vroeg genoeg mee beginnen. Maar ook wij als burgers kunnen natuurlijk in beweging worden gezet.

Wat zou het nieuwe thema moeten worden voor Amsterdam 750?

Inspiratie opdoen? Klik hier!