Rellen in Amsterdam

“Zelden in de geschiedenis van onze stad is het voorgekomen, dat uw raad zich moest bezighouden met een zo beschamende, treurige zaak als vandaag aan de orde is. De verschrikkelijke gebeurtenissen van 13 en 14 juni vervullen ons allen met diepe afkeer, verontwaardiging, spijt en grote bezorgdheid.”

Dit zijn niet de woorden van de burgemeester van Londen, maar van burgemeester van Hall naar aanleiding van de Telegraafrellen en we bevinden ons in het jaar 1966.

De rellen die zich op dit moment afspelen in Londen, bezien we van een afstand en met afgrijzen. Er circuleren zelfs vragen of dit ook in Amsterdam kan gebeuren? Een aantal agenten, die dit soort rellen van nabij hebben meegemaakt, verzekerden mij dat de kans hierop in Amsterdam extreem klein is. Gelukkig maar!

Zijn er dan nog nooit rellen geweest in Amsterdam?

Voor de eerste rellen in de geschiedenis van Amsterdam moeten we terug naar de 13^e eeuw. Wat is de aanleiding? De Kennemers, Waterlanders en West-Friezen zijn in oorlog met de bisschop van Utrecht. Om de bisschop ten val te brengen, rukken ze samen met de Amsterdammers op richting Utrecht en brengen hem met succes ten val.

Er volgt een periode van relatieve rust en groei voor de stad Amsterdam. Tot aan het jaar 1566, als de opstand der Weeskinderen plaatsvindt. Aanleiding deze keer is onduidelijk. Ruiten werden ingegooid, burgers gemolesteerd, kinderen klommen in de toren van de Oude Kerk en klauterden op de daken van de huizen. Dit oproer heeft men nooit kunnen verklaren.

In de rij van rellen mag het Pachtersoproer van 1748 niet ontbreken. Er ontstond een groeiend verzet tegen de wijze waarop de pachters van landsmiddelen hun verplichtingen nakwamen. Overal zag men, dat die pachters van de belastingen schatrijk werden. In 1748 ontstonden naar aanleiding hiervan openbare protesten en uiteindelijk resulteerden dit in rellen met de gebruikelijke plunderingen. De rellen begonnen op het huidige Rembrandtplein waar verzameld werd en rukten op naar de huizen van de pachters aan de bekende grachten.

Ook bekend is het Palingoproer in de Jordaan van 1886. Op de nog niet gedempte Lindengracht waren Jordaners bezig met een oude Amsterdamse traditie, die inmiddels was verboden: Palingtrekken. Boven de gracht hing aan een touw, een dikke paling. De bedoeling was om al varend in een bootje de paling van het touw te rukken. Juist op die zondag kwam de politie de Jordaan in om een einde te maken aan het Palingtrekken. Een opstand brak uit en een nieuwe rel was geboren. De volgende dag gingen de rellen verder en de straten in de Jordaan werden opgebroken en barricaden werden gebouwd. Na vele waarschuwingen kwam het leger in actie. Er werd geschoten en charges met de sabel werden uitgevoerd. Er vielen uiteindelijk 25 doden.

In 1917 brak het Aardappeloproer uit ten gevolge van een te strenge distributie van de aardappelen. In dit oorlogsjaar (de Eerste Wereldoorlog was drie jaar geleden begonnen) ontstond eens schaarste aan aardappelen ten gevolge van slechte oogsten en vertraging of ontbreken van aardappelen vanuit het buitenland. Het oproer begon toen een aantal vrouwen zich meester hadden gemaakt van een partij aardappels die bestemd was voor de militairen. Toen een menigte uit de Jordaan en Kattenburg zich hadden gestort op drie wagonladingen vielen de eerste doden. Uiteindelijk kwam met enkele schoten in de Kinkerstraat en op de Brouwersgracht een einde aan het oproer. Uiteindelijk vielen er negen doden en 114 gewonden.

In de oorlog ontstond naar aanleiding van de razzia’s op onze Joodse stadsbewoners de Februaristaking. Lees hier meer.

De meer recentere rellen, zoals de Telegraafrellen in 1966 en de Nieuwmarktrellen in 1975 naar aanleiding van de bouw van de metro zullen velen zich nog wel kunnen herinneren.

De laatste grote rellen vonden plaats eind jaren ’70 en begin jaren ’80. Deze rellen zijn de geschiedenisboeken in gegaan als de Krakersrellen. Kraken werd geïntroduceerd in de jaren ’60 door de Provo-beweging, dat in 1966 het Witte Huizenplan lanceerde.

In de jaren 1978 en 1979 vond er een omslag plaats in de krakersbeweging door hard optreden door politie en knokploegen. De verdediging van de op 1 november 1978 gekraakte Grote Keyser (Keizersgracht 242-252) was daarvan het eerste voorbeeld. Het pand werd uiteindelijk door de gemeente aangekocht voor jongerenhuisvesting. Succes 1 voor de kraakbeweging.

Een dreigende ontruiming van het pand op de hoek van de Vondelstraat en de Eerste Constantijn Huygensstraat leidde begin maart 1980 tot een driedaagse bezetting van het kruispunt, dat met behulp van het leger (!!) werd ontruimd, terwijl het pand in krakershanden bleef. Succes 2 voor de kraakbeweging. Op 30 april werd de kroning van Beatrix omgevormd tot nationale kraakdag met een massale veldslag als resultaat.

Meer lezen?

Amsterdam, een lastige stad – rellen, oproeren en opstanden in de loop der eeuwen

Oproer in Amsterdam – het verhaal van twee historische dagen in 1966

Voor DVD’s: klik op de link bij de betreffende rellen.